Duvanov trips (lat. Thrips tabaci) je kosmopolitska polifagna vrsta insekta, najrasprostranjenija među tripsima, neprijatelj useva duvana, pamuka i drugih biljaka.
Kako izgleda duvanov trips
Odrasli tripsi su obično dužine do 2 mm, izduženog vretenastog tela, sa slamasto-žutom bojom tela i krilima koja su uzana, zašiljena, i obrasla resama. Međutim, ono što ih čini izuzetno problematičnim je ne samo njihova veličina već i način ishrane. Ženke tripsa poseduju srpoliku legalicu, dok su mužjaci retki i beskrilni. Ovo ih čini izuzetno prilagodljivim i sposobnim za brzu reprodukciju.
Ova sitna štetočina može naneti značajnu štetu poljoprivrednim kulturama, posebno duvanu. Njegova pojava i aktivnost nisu ograničeni samo na duvan. Napada i širok spektar drugih biljaka, posebno duvan, pamuk, soja, uključujući i luk, kupus, krastavac, paradajz, krompir, lucerka, plavi patlidžan kao i razne vrste cveća poput kane, muškatle, karanfil, gladiole i slično. Zabeleženo je da napada preko 100 različitih biljnih vrsta.
Razvijaju između tri i pet generacija godišnje koje se povremeno preklapaju. U zatvorenim prostorima, stakleniku, se razmnožavaju tokom čitave godine. U prirodi, prezimljavaju u formi imaga, na biljnim ostacima, skrovištima i u zemljištu. Aktivni postaju početkom proleća, najpre na korovu, a nakon toga prelaze na rasad duvana i drugih povrtarskih kultura. Mužijaci su retki pa je razmnožavanje uglavnom partenogenetsko. Životni ciklus im traje do mesec dana, od čega u formi odrasle jedinke provedu oko tri nedelje.
Šteta na biljkama
Sposobnost prelaska s biljke na biljku čini ih izuzetno opasnim za poljoprivredne useve. Štetu nanose odrasli insekti ali i njihove larve, tokom cele vegetacije biljaka. Larve se koncentrišu oko lisnih nerava što se smatra prvim simptomima zaražavanja.
Tripsi sisaju sokove biljaka, uzrokujući bele pege duž lisnih nerava. Oštećenja se manifestuju belim prugama na listovima. Na duvanu, ovo može dovesti do smanjenja tehnološke vrednosti i klasifikacije lišća u nižu klasu. Posebno su ugrožene visokokvalitetne sorte duvana.
Duvanov trips je fitofagna vrsta koja izaziva štete, na otvorenom i u zatvorenom prostoru, sisanjem biljnih sokova iz cvetova i listova biljaka uz lisne nerve. Kod duvana infestacija rezultuje pojavom belih tačkica na mestu uboda, koja se međusobno spajaju i delovi lista postaju beli, a nakon toga sivi. Ovaj proces dovodi do smanjene tehnološke vrednosti duvana, pa i do neupotrebljivosti za dalju obradu, remeteći odnos nikotina, ugljenih hidrata i eteričnih ulja.
Kod različitih vrsta biljaka pravi karakteristična oštećenja po kojima se prepoznaje. Luk, lišće i stabljika, dobijaju srebrnkastu a zatim smeđu boju i biljka se polako suši. Kod kupusa, problem duvanogov tripsa se manifestuje skvrčanjem i sušenjem listova uz pojavu smeđih kvržica. Kod ukrasnog bilja dolazi do oštećenja pupoljaka i cvetova.
Duvanov trips je poznat kao prenosioc opasnih biljnih bolesti, uključujući virus mozaika duvana. Zaraza može ozbiljno ograničiti proizvodnju duvana na zaraženoj parceli tokom dugog vremenskog perioda. Prenosioci su i drugih biljnih bolesti poput pegavost duvana, virus pegave uvelosti crvenog patlidžana, virus mozaika suncokreta.
Suzbijanje i prevencija
Prevencija igra ključnu ulogu u upravljanju ovim štetnim insektom. Pravilna rotacija useva, uništavanje biljnih ostataka, i primena hemijskih sredstava na bazi insekticida su ključne preventivne mere. Ukoliko postoji mogućnost, gajenje duvana dalje od drugih biljnih i povrtarskih kultura veoma je preporučivo.
Nakon berbe, uništavanje korova u i oko plastenika smatra se bitnom preventivnom merom. Stabljike je potrebno pokositi, sakupiti, tretirati insekticidima, a nakon toga duboko zaorati zemljište u periodu godine kada su niske noćne temperature.
Deznisekcija duvanovog tripsa
U slučaju masovne pojave, primena mera dezinsekcije prskanjem insekticidima postaje neophodna. Važno je primenjivati ove mere u određenim vremenskim intervalima tokom vegetacije kako bi se odrasli insekti i larve efikasno kontrolisali. Takođe, zakonom su propisana sredstva za korišćenje prilikom suzbijanja duvanovog tripsa. U našoj zemlji, protiv ove štetočine registrovani su sledeći preparati: Bevetox 40-E; Dimetoat-EC; Dimetogal; Fosfamid 40-EC; Perfekthion (a.m.dimetoat); Etiol tečni (a.m. malation). Prskanje se vrši jednom nedeljno.
Duvanov trips predstavlja ozbiljan izazov za poljoprivrednike, ali pravilnim merama kontrole i preventivom, moguće je očuvati zdravlje biljaka i prinos useva. Prilikom kontrole štetočina, preporučuje se uključivanje profesionalnih službi za ddd usluge.